Het is al weer december, nog maar een kleine maand te gaan voor de ‘magische datum’ van 1 januari, de dag waarop gemeenten verantwoordelijk worden voor nieuwe taken op het gebied van jeugd, zorg en participatie. In de afgelopen week startte voor Huizen, Blaricum, Eemnes en Laren (HBEL) een ‘Belteam’ om de vele vragen van inwoners te kunnen beantwoorden. En iedere keer als er weer op TV getoond wordt wat er allemaal fout kan gaan, staat de telefoon bij het Belteam de volgende dag roodgloeiend.
Natuurlijk kan er van alles fout gaan, hoe goed we ook zijn voorbereid. Maar ik ben ervan overtuigd dat er ook heel veel beter kan gaan vanaf 1januari.

Zo sprak ik deze week de ouders van een 30 jarige jongeman, die autistisch is en een licht verstandelijke beperking heeft. Zij kwamen met mij praten over de mogelijkheid om een ouderinitiatief te starten, waardoor hun zoon, die zelfstandig woont, in een minder eenzame omgeving zou kunnen wonen. Tijdens dit gesprek werd duidelijk dat in de afgelopen jaren veel is misgegaan. De problemen voor hun zoon waren eigenlijk pas écht begonnen toen hij zijn baan kwijtraakte. Daarna kwam de vereenzaming en het verlies van zelfrespect en daarna ging het van kwaad tot erger en kwam hij in de psychiatrie terecht. Alleen een passende woning bleek voor hem niet de oplossing. Het gesprek ging daarom al snel over werk (Participatiewet) individuele begeleiding (WMO) én passende huisvesting. De individuele begeleiding was inmiddels via Sherpa opgepakt. Voor het zoeken naar passend werk komt er een afspraak met de consulent. En voor het passend wonen bleek er op de korte termijn vooral behoefte te zijn aan een laagdrempelige inloop, een ‘steunpunt’ voor mensen met psychische problemen, zoals Sherpa die ook kent in Baarn en Hilversum. Dat steunpunt zou moeten komen in de buurt van de Kostmand, waar Sherpa meer gelijksoortige situaties kent. Dat komt goed uit, want op de locatie Landweg kan in samenwerking met Versa Welzijn al op hele korte termijn een dergelijk steunpunt worden gerealiseerd. De verbinding met Versa Welzijn is dus ook gelijk maar gelegd. Aanstaande donderdag wordt over deze locatie door de gemeenteraad een besluit genomen. Het is mij deze week weer extra duidelijk geworden hoeveel behoefte daaraan is. Hopelijk kunnen we hier na donderdag vol gas op geven!

Ik zie deze casus als voorbeeld van de enorme kansen die de decentralisaties voor onze inwoners zullen gaan bieden. Immers, in onze gemeenten kijken we naar de mens als geheel, waardoor in het gesprek met onze consulenten problemen rond wonen, zorg, werk, vrije tijdsbesteding etc. in één keer kunnen worden opgepakt en mensen niet meer van het kastje naar de muur worden gestuurd.

Maar ik zie deze casus ook als voorbeeld van wat ons allemaal nog te doen staat voor mensen die in onze gemeente wonen, maar die wij nu nog niet kennen. Vanuit de regio hebben wij de stichting Mee gevraagd om te onderzoeken hoeveel mensen met een psychische aandoening in onze regio op dit moment zelfstandig wonen (al dan niet met een indicatie voor begeleid wonen) maar net als de jonge man in deze casus meer hulp nodig hebben. Ik hoop daarmee een beeld te krijgen van de omvang van de problematiek in Huizen.

Met Philadelphia zijn we inmiddels in gesprek over 40 nieuw te bouwen woonstudio’s voor mensen met een verstandelijke beperking die nu in Huizen in een veel te kleine woning verblijven. Misschien komt uit het onderzoek van MEE wel naar voren dat er ook passender woonvoorzieningen nodig zijn voor mensen met een psychische aandoening, die met lichte ondersteuning wel zelfstandig kunnen wonen. In dat geval zal ons college zich daar zeker ook sterk voor maken.

In de afgelopen week bezocht ik een voorlichtingsbijeenkomst over de veranderingen m.b.t. het PGB. Deze bijeenkomsten worden in de hele regio (zo ook in Huizen) georganiseerd en zijn bedoeld om mensen met een PGB te informeren over de veranderingen m.b.t. het zogenaamde ’trekkingsrecht’ die hen te wachten staan vanaf 1 januari 2015. Zie hierover o.a. http://www.svb.nl/int/nl/ssp/index.jsp

Omdat het de laatste keer was dat we in Huizen zo’n bijeenkomst hadden, had ik mij voorgenomen om eens te komen luisteren. De opkomst was goed. Er waren ca. 40 personen aanwezig in de Raadszaal. Saloua Chaara begon met een korte toelichting op het gemeentelijke beleid. Tot mijn verrassing leidde die toelichting direct al tot veel discussie, waaruit ook veel wantrouwen in de richting van de gemeente naar voren kwam. Saloua wist alle vragen te beantwoorden. Goede suggesties nam zij gelijk over. Want natuurlijk kunnen zaken in de uitvoering altijd beter en helpt het als mensen verbeterpunten aangeven. Ondanks de emotie en soms zelfs de boosheid uit het publiek bleef zij rustig en vriendelijk. 

Na Saloua nam Tessy van Elk, medewerkster van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) het woord. Zij legde heel helder uit wat de SVB vanaf 1 januari 2015 voor PGB houders gaat doen. Maar ook dit verhaal leidde tot veel emotionele reacties uit het publiek.

Ik heb na afloop nog wel een tijdje over deze bijeenkomst nagedacht. Huizen schafte als tweede gemeente in Nederland de controle op het PGB af. We voerden als eersten de persoonsvolgende financiering in (een soort PGB met trekkingsrecht bij de gemeente). We werken al jaren vraaggestuurd als het gaat om maatschappelijke ondersteuning en we hanteren daarbij open einde financiering. We interviewden vooruitlopend op de decentralisaties bijna alle ouders met thuiswonende gehandicapte kinderen met een PGB om ons goed voor te bereiden op de nieuwe taken die op ons afkomen. Maar dit alles is dus voor mensen met een PGB op dit moment nog niet genoeg om vertrouwen in het beleid van de gemeente te hebben.

Op de belofte van Saloua (door mijzelf ook bevestigd) dat de gemeente er is voor de PGB houders en dat wij de zorg zullen blijven garanderen die noodzakelijk is, werd eigenlijk vooral met wantrouwen gereageerd. Eén aanwezige vroeg bijvoorbeeld om meer regels op schrift. Toen Saloua uitlegde dat we juist minder regels wilden zei deze aanwezige: “Nou, dan gaan we straks allemaal zelf bepalen wat nodig is”. Daarop zei Saloua: “Dat willen wij nu juist ook zo graag. Dat niet wij als gemeente, maar juist uzelf aangeeft wat u nodig heeft”. Hoeveel duidelijker kunnen we dit nog zeggen?

Ik vond het opvallend dat er veel vragen waren over bestaande ‘rechten’ zoals hulp bij het huishouden en een vast bedrag voor onkosten. Van dit laatste zei Saloua: “Dat is straks niet meer standaard. Als u bepaalde kosten zelf kunt betalen, dan heeft u die vaste bijdrage niet nodig. Maar als u die kosten niet kunt dragen, dan zorgen wij in uw individuele situatie wel voor een passende vergoeding”. Die uitspraak leidde tot grote verontwaardiging.

Terugkijkend op deze bijeenkomst denk ik, dat niet alleen de gemeente de cultuuromslag heeft moeten maken naar vraaggestuurd werken, maar dat ook betrokkenen zelf daar nog erg aan moeten wennen. Niet langer gaan we straks allerlei ‘rechten’ verzilveren. We gaan samen met mensen kijken naar wat zij nodig hebben, voor zichzelf, of voor hun partner of kind dat zorg nodig heeft. En ja, inderdaad, wat nodig is garanderen we, maar wat niet nodig is regelen we dus ook niet. En vooral dat laatste zal de komende tijd nog wel verontwaardiging blijven opleveren. Daar moeten we ons dan ook maar op voorbereiden. Het is mijn ambitie (en Saloua verwoordde die ambitie ook heel goed voor alle medewerkers van de gemeente) dat al onze inwoners de zorg krijgen die zij nodig hebben om zo volwaardig mogelijk aan de samenleving te kunnen blijven meedoen. En daar staan wij in Huizen dan ook voor. Niet meer en niet minder.

Het kabinet heeft forse bezuinigingen (40% van het totale budget) doorgevoerd op de huishoudelijke hulp. In sommige gemeenten wordt om die reden alleen nog maar huishoudelijke hulp ingezet in zeer schrijnende situaties, bijvoorbeeld bij ernstige vervuiling of verwaarlozing. In Huizen hebben we daarvoor niet gekozen, juist omdat we kwetsbare mensen (veelal ouderen) dit niet aan willen doen. Maar dat er als het gaat om huishoudelijke hulp versoberd moet worden, dat is ook in Huizen helaas niet anders.

Wij hebben ons voorgenomen om hierover met iedereen die via de gemeente huishoudelijke hulp krijgt persoonlijk in gesprek te gaan. Die gesprekken zijn inmiddels gestart. Het valt daarbij op dat de meeste mensen wel begrip hebben voor de situatie, maar natuulijk vindt niemand het leuk dat als aantal uren huishoudelijke hulp vermindert. Dat is ook heel begrijpelijk. Immers, er wordt met deze versobering toch altijd iets ‘afgenomen’ waar mensen aan gewend geraakt waren.

De consulenten die de gesprekken met betrokkenen momenteel voeren hebben dan ook zeker geen gemakkelijke taak als ze de situatie aan mensen uit moeten leggen.Toch zie ik aan de wijze waarop de gesprekken worden gevoerd, dat door onze consulenten echt heel goed en gedegen samen met deze mensen gekeken wordt wat er nu precies wel- en wat niet meer door hen zelf in het huishouden gedaan kan worden. In het verleden werd meestal een standaard aantal uren geïndiceerd (bijvoorbeeld 3 uur), terwijl nu meer doorgevraagd wordt op de taken die de huishoudelijke hulp moet overnemen.  Op basis daarvan wordt gekeken of een versobering mogelijk is. Als dat kan, dan doen we dat ook. Als dat echt niet verantwoord is, dan wordt dat ook niet voorgesteld. Ook hier blijven we staan voor maatwerk.

Tijdens mijn vakantie las ik het boek van Richard Sennet: “Respect in een tijd van sociale ongelijkheid”. Ik wil daaruit graag wat hoofdlijnen met u delen.

Sennet begint dit boek met het beschrijven van een woningbouwproject in een woonwijk in Chicago, waarin hij als kind opgroeide. Het project was goed bedoeld (huisvesting voor de armen), maar het probleem was dat het woningbouwproject de mensen de controle over hun eigen leven ontnam. Zij waren volgens Sennet “de betaalde toeschouwers van hun eigen behoeften, slechts consumenten van de zorg die aan hen werd verleend. Zij ervoeren dan ook het typische gebrek aan respect dat eruit bestaat dat men niet wordt gezien, dat men niet wordt beschouwd als een volwaardig mens”.

Wanneer zien wij een volwassen persoon eigenlijk als ‘volwaardig mens’? Opmerkelijk genoeg is dat in iedere cultuur verschillend. Sennet beschrijft dit als voor onze westerse samenleving als volgt: “In onze cultuur is er niets beschamends aan als iemand zegt: “ik heb hulp nodig”, zolang de persoon die deze uitlating doet de situatie nog beheerst. Mensen willen zelf de controle hebben over wat zij zien en de manier waarop zij gezien worden. Alleen dan kunnen zij zich een ‘volwaardig mens’ voelen. (…) Een van de culturele consequenties van deze traditie is dat mensen zich vernederd voelen als ze om hulp moeten vragen of hun zwakte moeten tonen. (…)” 

In Amerika ontdekten bijstandsonderzoekers Richard Cloward en Frances Fox Piven dat bijstandsgerechtigden vaak het gevoel hebben dat zij zonder respect behandeld worden en dat men hen ‘moet hebben’, zelfs wanneer ze kunnen aantonen daadwerkelijk hulp nodig te hebben. Sennet verklaart dit gevoel als volgt: “Eenmaal in de bijstand verliest men al snel de controle. Niets is meer privé. Men kan zich niet meer verschuilen”(…).

Deze week moest ik hieraan denken, toen ik een gesprek had met iemand die deze ervaring in onze eigen gemeente Huizen ook heeft gehad. Het gevoel dus, om niet beschouwd te worden als volwaardig mens. Een gevoel van ongelijkheid. Immers, de hulpverlener die tegenover jou zit, heeft meer macht dan jij. Hij of zij kan voor jou essentiële beslissingen nemen. Jij hebt er zelf geen controle meer op. Die ervaring leidt tot schaamte, onmacht, woede en frustratie.

De ongelijkheid tussen mensen die Sennet beschrijft, gaat vooral hierover. Het is niet zo erg om te erkennen dat mensen ongelijk bedeeld zijn als het gaat om talenten. Niet iedereen is een begaafd wiskundige of een virtuoos pianospeler. Daar gaat het dus ook helemaal niet om. Ongelijkheid wordt pas ervaren, als er geen wederzijds respect is.

De centrale vraag die Sennet in zijn boek stelt is: “Hoe kan men met wederzijds respect de grenzen van ongelijkheid overschrijden?” De kern van zijn antwoord is, dat we moeten leren om het elementaire feit te respecteren dat ieder mens anders is. Echt respect hebben voor iemand betekent dat je jezelf niet op de ander moet projecteren. Je moet de autonomie en de behoeften van anderen serieus nemen.

In onze gemeente doen onze consulenten er alles aan om mensen autonomie toe te kennen en om hun behoeften als uitgangspunt te nemen. Vraagsturing noemen we dat. We willen niet dat mensen die hulp van de gemeente nodig hebben zelf daarop de controle verliezen. In tegendeel, we willen juist dat zij met een beetje hulp vanuit de gemeente de regie over hun leven (weer) zelf kunnen oppakken. 

We moeten wel erkennen dat er altijd een zekere mate van afhankelijkheid is in de relatie tussen een consulent en een hulpvrager. Die afhankelijkheid is echter niet het grootste probleem. Het wordt pas een groot probleem, als we de fout maken om te ontkennen dat inwoners die bij ons komen met een verzoek om hulp, zelf in staat zijn om mee te denken over de voorwaarden van die afhankelijkheid. Die fout leidt er toe dat we het zelfrespect van mensen beschadigen en daar kunnen zij -ook na heel veel jaren- nog heel erg onder lijden.  

Ik vind het erg goed dat onze consulenten juist rond dit thema ook onderling ‘intervisie’ organiseren. ‘Wederzijds respect’ is zo’n gemakkelijk en algemeen geaccepteerd begrip. Maar écht respect hebben voor anderen, in welke situatie die ander zich ook bevindt en welke keuzes die ander ook maakt of heeft gemaakt, dat vraagt voortdurend om een persoonlijke inspanning. Er zitten ook grenzen aan die inspanning, die consulenten voor zichzelf ook mogen en moeten stellen. Dat is soms erg moeilijk en al helemaal niet vanzelfsprekend. Maar het is wel waar we in Huizen voor gaan: “met wederzijds respect de grenzen van ongelijkheid overschrijden”.